ތޮއްޑޫގެ ރައްޔިތުން ވިސްނާ ހޭލާކަށް ނުވޭތޯއެވެ؟

ތޮއްޑޫގައި ރޯދައަށް ކަރާހައްދާފައި

             އއ.ތޮއްޑޫއޭ ބުނެފިނަމަ ނުދަންނަ މީހަކު އަޅުގަނޑުމެންގެ ރާއްޖޭގައި ވަރަށް މަދުވާނެއެވެ. ކަރާހެއްދުމުން މަޝްހޫރުކަން ހޯދި ތޮއްޑޫ އަކީ އެތައްގޮތަކުން ރާއްޖޭގެ ތާރީޚްގައި ފާހަގަ ކޮށްލެވޭ ރަށެކެވެ. ރާއްޖޭގެ ނިސްބަތުން ބިންބޮޑު ރަށެކެވެ. އިޤްތިޞާދީގޮތުން ބަލާއިރު އަޅުގަނޑުމެންގެ ރަށަށް ފައިސާވަންނަ ވަރަށް، މަދު ރަށަކަށް ނޫނީ ނުވަންނާނެއޭ ދެންނެވުމަކީ ދޮގަކަށް ނުވާނެއެވެ. ވާނީ ވެސް އެހެންތާއެވެ. ކާބަފައި ޒަމާނުއްސުރެން ތޮއްޑޫ މީހުންނަކީ ދަނޑުހައްދަން ކެރިގެން، އެނގިގެން ހީވާގިކަމާއި މުރާލިކަމާއި އެކު އެކަންކުރަމުން އަންނަ ބައެކެވެ. ނަމަވެސް ހިތާމައަކީ ރަށަށް ވަންނަ ފައިސާއާއި ގާތައްވެސް ރަށަށް ތަރައްޤީ އައިސްފައި ނުވާކަމެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ރަށަށް ވުރެން ކުޑަ، ފައިސާލިބޭނެ ގޮތެއްނެތް ކިތަންމެ ރަށެއް ތަރައްޤީގެ ގޮތުން އަޅުގަނޑުމެން ރަށަށް ވުރެން ކުރިއަރާފައިވާކަމީ އަޅުގަނޑުމެން މިއަދު ވިސްނާލަން ޖެހޭކަމެކެވެ. އެރަށް ރަށް ތަރައްޤީގެ މަގުގައި ކުރިއަރައިގެން އެދަނީ އެރަށް ރަށުގެ ރަތްޔިތުންގެ މިންނެއްމަސައްކަތުންނެވެ. އަޅުގަނޑުމެންގެ ރަށަށް ދިމާވެފައިވާ މައްސަލަތައް ވަރަށް ގިނައެވެ. ނަމަވެސް ޒަމާނުއްސުރެން އުފެދިފައިވާ ފިތުނަވެރިކަމާއި، ބައިބައި ވުންތަކަކީ މިދެންނެވި ތަރައްޤީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ރަށައް ނައިސްގެން އުޅޭ އެންމެ ބޮޑު އެއް ސަބަބު ކަމާއި މެދަކު އަޅުގަނޑު ޝައްކެއްނުކުރަމެވެ.

ތޮއްޑޫގެ ބަނދަރު. ރަށަށް ތަރައްގީ އަންނަނީ ވަރަށް ކުޑަކޮށް.

         ކުލަބް ޖަމިއްޔާތައް ހިންގުމާއި އަޅުގަނޑު އެއްވެސް އިރެއްގައި ދެކޮޅެއްނޫނެވެ. ކުލަބް ޖަމިއްޔާތަކަކީ އޭގެ ޒާތުގައި ރަށަށް ކުރި އެރުމާއި ތަރައްޤީ ގެނެސްދޭނެ އެއްވަޞީލަތެވެ. ނަމަވެސް އަޅުގަނޑު މެންގެ ރަށުގައި ކަންހިގަމުން ގޮސްފައި އަދި މިހާރުވެސް ހިނގަމުންދަނީ ކުލަބު ޖަމިއްޔާތަކުގެ ރޫޚާއި މަޤްޞަދު ޙާޞިލްވާގޮތައް ނޫންކަން ހިތާމައާއި އެކު ދަންނަވަން ޖެހެއެވެ. ކުލަބު ޖަމިއްޔާތަކުގެ އަހަރީ ރިޕޯޓެއް، ފައިސާ ލިބޭވަރެއް ނުވަތަ ފައިސާ ޚަރަދު ވާވަރެއްވެސް އިނގޭކަށް ނޯވެއެވެ. ނުވިތާކަށް ކުލަބުތަކުގެ ފައިސާއާއި ބެހޭ އެއްވެސް ލިޔެކިޔުމެއް ފެންނަން ނޯންނަކަމީ އެއްމެ އަޖައިބުވާ އެއްކަންތަކެވެ. މީގެއިތުރުން އަޅުގަނޑުމެން ކިރިޔާ ހަނދާން ހުންނަ އިރު އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔެއްގެ ކުލަބްގޭގައި ހުޅުޖަހާ ރޯކޮށް ހަދާފައިވެސް އެބަ ހުއްޓެވެ. ހަމަ މިޔާއި އެކު މިނިވަންދިވެހި ރާއްޖެ ސާފު ދިވެހިރާއްޖެ ޕްރޮގުރާމްގެ ދަށުން ރަށް ސާފުކުރަމުން ދިޔައިރު އެއް އަވަށުން ސާފު ކުރާކުނި އަނެއް އަވަށަށް އަޅައި އެންމެ ފަހުން މައްސަލަ ގޯސްވެ ގޭގެ ދޮރުމައްޗައް ކުނި އުކާފައިވާކަމީ މާޒީގައި ހިނގާފައިވާ ވަރަށްވެސް ހިތާމަހުރިކަންކަމެވެ. ރަށުގައި އޭރު ފިތުނަ އޮތްވަރު މިސްކިތްތަކުން ވެސް އިނގޭނެއެވެ. ދެ އަވަށު މީހުން މިސްކިތުގެ ދެފަޅީގައި ތިބުމަކީ ވަރަށް ފަހަކާއި ޖެހެންދެންވެސް އަޅުގަނޑުމެންގެ ލޯމަތިން ފެންނަމުން ދިޔަ މަންޒަރެކެވެ. މިނޫންވެސް ކިތަންމެ ކަމެއް ހިނގާފައި އެބަހުއްޓެވެ.

ދެކުނު އަވަށު ކުލަބްގޭގައި ޝޯއެއް ކުރިޔަށް ދަނީ. ކުލަބު ތައް ބޮޑަށް
މައްޝޫރުވެފައިވަނީ ކުޅިވަރުކުޅޭ ތަންތަން ގޮތުގައި.

އުތުރު އަވަށު އިންޖީނުގެ. ކަރަންޓްކެނޑުމަކީ ވަރަށް އާންމު މައްސަލައެއް.

ހަޤީގަތުގައި ވާދަކުރުމަކީ ރަނގަޅުކަމެކެވެ. ބިނާކުރަނިވިގޮތުގައެވެ. ނަމަވެސް އަޅުގަނޑު މެންނަށް ދަސްވެފައި އޮތީ އޭގެ އެންމެ ނުބައިގޮތް ކަމުގައިވާ ފަނާކުރަނިވި ގޮތެވެ. ޒަމާނުއްސުރެން އަޅުގަނޑުމެންގެ ރަށުގައި ކުލަބްތައް މައްޝްހޫރު ވެފައި ވަނީ ކުޅިވަރު ކުޅެ މަޖާކޮށް އެއްބަޔަކު އަނެއްބަޔަކަށް ޖެއްސުންކުރާ ތަނެއްގެ ގޮތުގައެވެ. އެއްބަޔަކު ޝޯއެއް ދީފިއްޔާ އަނެއްބަޔަކު ވެސް ޝޯއެއް ދެވޭތޯ ބަލައެވެ. އެއްބަޔަކު ތާރަ ޖަހަންޏާ އަނެއްބަޔަކުވެސް ތާރަ ޖަހާނެއެވެ. ބަނޑިޔާޖެހި ޒަމާނުގައި ވެސް ހަމަ އެގޮތެވެ. ވާދަ ކުރުމުގެ ގޮތުން ރަށަށް ފައިދާހުރި ކަމެއްކުރަންވީނޫންތޯއެވެ؟ މިސާލަކަށް އެއްބަޔަކު ރަށު ސުކޫލުގައި ކުލާސް ރޫމެއް އަޅައިދޭ އިރަށް އަނެއްބަޔަކު ސުކޫލަށް ކޮމްޕިއުޓަރ ތަކެއް ހަދިޔާކުރެވިދާނެއެވެ. މިވެސް ހަމަ ވާދަކުރެވިދާނެ ގޮތެއްނޫންތޯއެވެ؟ ކަރަންޓް ދިނުން ފިޔަވައި ރަށަށް، ކުލަބް ތަކުގެ ފަރާތުން ކޮށްދީފައިވާ ކަމެއް ނިކަން ދައްކަބަލާށެވެ؟ މިތަންތަނުގެ ޙާލަތު ހުރީ ވަކި ސަހަލު ގޮތަކަށް ނޫނެވެ. 6 ގަޑިން 6 ގަޑިން ކާ ބޭހެއްހެން ކަރަންޓް ކެނޑެއެވެ. ނުވިތާކަށް ކަރަންޓްބިލް ބޮޑުކުމުން ރަށުސުކޫލުގެ ބަޖެޓްގެ ތިންބައިކުޅަ އެއްބައި ޚަރަދުވަނީ ކަރަންޓަށެވެ. ސުކޫލުގައި ބޭނުންކުރާ ވަސީލައްތަކުން ނަގާޔުނިޓް ގިނަކަމަކުންނެއް ނޫނެވެ. ނުވަތަ ކަރަންޓް އިސްރާފު ކުރާތީއެއްވެސް ނުމެ ނޫންމެއެވެ. ނަމަވެސް ޔުނިޓަކަށް 25 ރުފިޔާ ނަގާތީއެވެ.ސުކޫލު ތަރައްޤީކޮށް ހިންގޭނީވެސް ކަރަންޓް ބިލް ދައްކާފައި ބާކީވެގެންތާއެވެ. ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހޭ އަނެއް ހަޤީގަތަކީ ރަށުސުކޫލުގައި ކިޔަވަނީ ހަމަ ރަށުގެ ރައްޔިތުންގެ ކުދިންކަމެވެ. ސުކޫލު ބަޖެޓަށް ނުކަތާވަރަށް ކަރަންޓްބިލަށް ފައިސާ ނެގީމައި ހަމަ ދެރަވާނީ އަމިއްލަދަރިންނަށެވެ. މިޔަކީ ވެނުމަސް ވެނަށް ކާންދިނުން ކަހަލަ ކަމެއްނޫންތޯއެވެ؟ ވާދަ ކުރަން ޖެހޭ ރީތިގޮތުގައި ވާދަ ކުރިނަމަ ރަށުން މިއަދު ފެންނާނީ މުޅިންތަފާތު މަންޒަރެއްކަން ހަމަޔަޤީނެވެ.

އުތުރު އަވަށު ކުލަބްގެ. ކުލަބްތަކުގެ ހިންގުން ޚަރުދަނާކުރަން ޖެހޭ.

ސްކޫލް ޕްރިންސިޕަލް ބަދަލު  ކުރުމާއި ގުޅިގެން ބެލެނިވެރިން ހަޅުތާލު ކުރަނީ.

     މިއަދު މިވަނީ ޒަމާން ބަދަލުވެފައެވެ. ކުލަބްފޯރި މިހާރު އިހުވަރެއްނޫނެވެ. ނަމަވެސް ކުލަބް ފޯރި މަޑުވެލި އިރު މިއަދު މިވަނީ މުޅިން އާ ފޯރި އެއް ފެށިފައެވެ. އާދެ ސިޔާސީ ޕާޓީގެ ފޯރިއެވެ. ނަމަވެސް ފެންނަމުންދަނީ ހަމަ އެއްމަންޒަރެކެވެ. މުސްކުޅިންބުނެ އުޅެއެންނުންތޯއެވެ. އަލަގަހަކުން ކެޔޮނިރެއްނުފަޅާނެއެވެ. ވީވެސް އެހެންނެވެ. ބޮޑު ދެޕާޓީއަށް ރަށުގެ ރައްޔިތުން ބެހިއްޖެވެ. ޕާޓީ ލޯބީގައި މީހުން މިހާރު ވަޖިދުވަނީއެވެ. ކުރިން ކުލަބް ލޯބީގައި މަރުދިންގޮތަށެވެ. ކޮންމެ ބަޔަކުވެސް ދައްކަނީ ރަށުގެ ތަރައްޤީއަށް ކަންކަން ކުރާވާހަކައެވެ. ނަމަވެސް އެއްވެސް ބަޔަކަށް އަނެއްބަޔަކު ކުރާރަނގަޅު ކަމެއް ނެތެވެ. ވެގެންވަންޔާ ކޮންމެބަޔަކުވެސް ބަލަނީ އަނެއްބަޔަކަށް ޖެއްސުމެއްކުރެވޭތޯއެވެ. ނުވަތަ އެއްބަޔަކު ކުރަން އުޅޭކަމެއް އަނެއްބަޔަކު ހުއްޓުވޭތޯއެވެ. އެއީ ރަށަށް ކިތަންމެ ފައިދާ ކުރަނިވި ކަމެއް ވިޔަސްމެއެވެ.

     

   

    މާޒީން އިބުރަތްލިބިގަނެ އަޅުގަނޑުމެން ހޭލާކަށް ނުވޭތޯއެވެ؟ ކުރިއަރައި ތަރައްޤީވެފައިވާ ރައްރަށް ނަމޫނާއަކަށް ބަލައިގެން ކުރީގެ ބޯދާ ހިޔާލު ދޫކޮށްލާކަށް ނުވޭތޯއެވެ؟ ފިތުނަވެރިކަން ދޫކޮށްލާފައި އެންމެން އަތް ގުޅާލައިގެން ރަށުގެ ޙައްޤުގައި އަދި ދަރިންގެ ހައްޤުގައި ނުކުންނާކަށް ނުވޭތޯއެވެ؟ ފަނާކުރަނިވި ވާދަވެރިކަން ދޫކޮށްލުމަށް ފަހު ބިނާކުރަނިވި ވާދަކުރުމަށް ބަދަލުވާކަށްނުވޭތޯއެވެ؟ ރަށަށް ތަރައްޤީ ގެނެވޭނީ އޭރުންނެވެ. އޭރުން އަޅުގަނޑުމެން އެންމެން ބޭނުންވާފަދަ ތަރައްޤީއާއި ކުރިއެރުން މިރަށުން ފެންނާނެކަމީ އެއްވެސް ޝައްކެއް އޮތްކަމެއްނޫނެވެ.

ތޮއްޑޫ އަށް ދިމާވެފައިވާ އެންމެ ބޮޑު އެއްމައްސަލަ!!!!

ތޮއްޑޫގެ މޫނުމަތި

                     ކޮންމެ ރަށަކީ ވެސް އެރަށެއްގެ ޒާތުގައި މައްސަލަތައް ފުނިޖެހިފައިވާ ރަށެކެވެ. ހަމަ އެގޮތަށް އއ.ތޮއްޑޫގައިވެސް މިކަހަލަ އެތައް މައްސަލަތަކެއް އެބަހުއްޓެވެ. ނަމަވެސް މިހުރިހާ މައްސަލަތަކަކުންވެސް ހުނިޖަހާލާފައި ނެގޭނެވަރުގެ ބޮޑު މައްސަލައެއް އެބަ އޮތެވެ. ދަންނަވަން މިއުޅެނީ ކުނި ނައްތާލުމުގެ ވާހަކައެވެ. ޒަމާނުއްސުރެން މިރަށަކީ ކުނި ގޮނޑެއްވެސް އޮންނަ ރަށެއް ނޫނެވެ. ރަށުގެ ރައްޔިތުންގެ އާދައަކަށް ވެފައި އޮންނަނީ އެއިރަކު ޖެހުނު ތާކަށް ކުނި އެޅުމެވެ. ބައެއްފަހަރު މޫދަށެވެ. އަނެއްބައި ފަހަރު އަތިރި މައްޗަށެވެ. ނުވަތަ ރަށުގެ އެހެންކޮންމެވެސް ތަނަކަށެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން މުޅި ރަށް މިއަދު މިވަނީ ގޮނޑުވެ ނިމިފައެވެ. މި ނުރައްކާތެރި އަދި ސީރިޔަސް މައްސަލައިން މިރަށް ސަލާމަތް ކުރެވޭނީ ރަށުގެ ރައްޔިތުންނާއި ވެރިން އަތުގުޅާލައިގެންބޮޑެތި މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްގެންނެވެ. މިހާރަށް ވުރެންބޮޑަށް ހޭލުންތެރިވެގެންނެވެ.

ތޮއްޑޫ ބަނދަރަށް ކުނި އަޅާފައި

                     ކުނި ނައްތާލަން ޖެހެނީ ކީއްވެގެން ހެއްޔެވެ؟ ކުންޔަކީ އޭގެ ސަބަބުން ތަފާތު އެތައް އުނދަގޫތަކާއި އެތަކެއް ގިނަގުނަ ބަލި ފެތުރުމަށް މެދުވެރިވާ މައިގަނޑު އެއްސަބަބެވެ. އަދި އަޅުގަނޑުމެންގެ ވެށި ކިލަނބު ކޮށްލާ ނަޖިސްކޮއްލާ މައިގަނޑު ވަސީލަތެވެ. ނުތާހިރުވުމުގެ ސަބަބުން ނުވަތަ ކުނި ބުނި ގިނަވުމުގެ ސަބަބުން ތަފާތު އެތަކެއް ޖަރާސީމެއް އުފެދި ތަފާތު ބާވަތުގެ ރޯގާތައް ފެތުރެން ދިމާވާކަމީ އަޅުގަނޑުމެން އެންމެން މިއަދު ދަންނަ ހަޤީގަތެކެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ހުން އައުމާއި، އަރިދަފުސް ރޯގާ، ބޭރަށް ހިންގުން އަދި ތަފާތު ހަމުގެ ބަލިތައް ހިމެނެއެވެ. މީގެ އިތުރުން ކުނި އެންދުމުގެ ސަބަބުން ޖައްވު ނުސާފުވުމާއި ހޫނުވުން އަދި ދުމުގެ އަޞަރު ކޮށް ފުއްޕާމެޔަށް ތަފާތު އެތަކެއް ބަލިތައް ޖެހުމުގެ ފުރުޞަތު ބޮޑެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ފުއްޕާމޭގެ ކެންސަރު ވެސް ހިމެނޭ ކަމީ ކަންބޮޑުވާން ޖެހޭ ކަމެކެވެ.

އެހެންރަށެއްގައި ކުނި އެންދުމުގެ މަސައްކަތް ކުރާގޮތް

ތޮއްޑޫ ކުނިގޮނޑުގައި ކުނި އަންދާ މަންޒަރު

                     ރަށްފުށުގައި އުފެދޭ ކުނި މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި 3 ބަޔަކަށް ބަހާލެވިދާނެއެވެ. އާންމުގޮތެއްގައި ރަށްފުށުގައި އުފެދޭ ކުނި ބަހާލެވިދާނެ ބައިތަކުގެ ތެރޭގައި އާންމު ކުނި )މީގެ ތެރޭގައި ގަސްގަހުގެ ފަތް، ކަރުދާސް ( ގިނަދުވަހުން ފަނާވެދާ ކުނި )މީގެ ތެރޭގައި ފުޅި، ދަޅު، ދަގަނޑު ( އަދި ކުނިވާ ޒާތުގެ ކުނި ) މީގެ ތެރޭގައި ފުޅަބަތް، ކިރުފެލިހުނި، މޭވާ، ތަރުކާރީ، މަސްކަށި( ހިމެނެއެވެ. މިދެންނެވުނު ތިންބާވަތުގެ ތެރެއިން އާންމު ކުނި އަޅުގަނޑު މެންނަށް އަލުން ގަސްކާނާގެ ގޮތުގައި ބޭނުންވެސް ކުރެވިދާނެއެވެ. ވަކިން ޚާއްޞްކޮށް މިރަށަކީ ދަނޑު ވެރި ރަށަކަށްވުމާއެކު މީގެން މަންފާއެއް ހޯދިދާނެއެވެ. ދިގު މުއްދަތަކުން ފަނާވެ ދާކުނީގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ މައުދަނުގެ ބާވަތްތައް ވަކި ކޮށް ނަގައި އަލުން ބޭނުން ކުރުމަށް ރިސައިކަލް ކުރެވިދާނެއެވެ. ނުވަތަ ދަގަނޑު ގަންނަ ބަޔަކަށް ވިއްކައިގެން ލިބޭ މަންފާއަކުން ކުނި ގޮނޑު ތަރައްޤީވެސް ކުރެވިދާނެއެވެ. އަދި ފުޅަ ކާތަކެތި މޫދަށް އުކާލުމަކުން ނުވަތަ ވަޅުލުމަކުން މައްސަލައެއް ނެތެވެ. ނަމަވެސް މިކަމުގައި ސަމާލުކަން ދޭންވީ ކަމަކީ ފުޅަކާތަކެތި މޫދައް އުކާލުމުގައި އެއްގޮތަކަށް ވެސް ޕްލާސްޓިކް ކޮތަޅުގައި އުކާނުލުމެވެ. ނަމަވެސް މިރަށު ރައްޔިތުންނަށް އާދަވެފައި އޮތީ ޕްލާސްޓިކް ކޮތަޅުގައި ކުނި ކާތަކެތި އެއްލައިލުމެވެ. ޕްލާސްޓިކް ކޮތަޅަކީ ތިމާވެއްޓަށް ހުރި ބޮޑު ނުރައްކަލެކެވެ.

ތޮއްޑޫ ކުނިގޮނޑު ގައި ދަގަނޑު ވަކި ކޮށްފައި

                        ރަށުގެ ކައުންސިލް އިދާރާއިން މިއަދު މިވަނީ ކޮންމެވެސް ސިފައެއްގައި ކުނި ކޮއްޓެއް ހަދާފައެވެ. ފަށައިގަންނައިރު އެންމެ ފުރިހަމަ ނުވާނެކަން ޤަބޫލު ކުރަމެވެ. ނަމަވެސް ޤަބޫލު ކުރަން ޖެހޭ ހަޤީގަތަކީ މިރަށުގެ ކުނި ކޮށީގައި އެއްވެސް ކަހަލަ އިންފާރެއް ނެތް ކަމެވެ. ކުނިކޮށި ވަކި ކޮށް ފާހަގަ ނުކުރެވިގެން އުޅެނިކޮށް މިހާރު މިވަނީ ގަސް ފަޅާބޯވެފައެވެ. ކުނިކޮށި ތަރައްޤީ ކޮށް އާންމުންނަށް ލުއިފަސޭހަ ވާނެ ގޮތަކަށް ކުނި ކޮށި އިންތިޒާމު ކުރެވިފައެއްނެތެވެ. އަޅުގަނޑުގެ ނަޒަރުގައި ކޮނި ކޮށި އެޔައްވުރެން ރަނގަޅުކުރެވެނެ ޖެހޭނެއެވެ. ކުނި އަޅާ ސަރަހައްދު ވަކި ކޮށްލުމަށް ހަމަ އެކަނި ކަންވާރަކުން ނުވަތަ ނަނުގަނޑަކުން އިންދަމާލުމަކީ ގަބޫލު ކުރެވޭނެ ކަމެއްނޫނެވެ. ވަރަށް ފަހަކާ ޖެހެންދެންވެސް ކުނިގޮނޑުގައިވެސް ކުނި އަޅަމުން ގެންދިިޔައީ މޫދަށެވެ. އަދި ކުނި ގޮނޑުގައި ތަފާތު ބާވަތް ބާވަތުގެ ކުނި އެޅުމަށް ޚާއްޞަ ސަރަހައްދު ތަކެއް ކަނޑަ އެޅުނު ކަމުގައިވިޔަސް މީހާރު އޭގެ ތެރެއިން ބައެއްބޯޑުތައް ވެއްޓި އަދި އަނެއްބައި ބޯޑްތައް ކިޔަން ނޭނގޭހާ ފަނޑުވެއްޖެއެވެ.

 

ތޮއްޑޫގެ ކުނިގޮނޑު

                 

ރާއްޖޭގެ އެހެން ރަށެއްގެ ކުނިގޮނޑު

    ކުނިގޮނޑުގެ ޝަކުވާ މިހާ ބޮޑުވެފައިވާއިރު ކައުންސިލް އިދާރާއިން މިކަމަށް ޚާއްޞަ އަހަންމިއްޔަތުކަމެއްދީގެން މިމައްސަލައަށް ހައްލެއް ހޯދުމަށް ގޮވާލަމެވެ. ސަރުކާރުން ނުވަތަ އެހެންވެސް އެހީދޭ ޖަމާއަތަކުން ލިބޭނެކަމަށް ބުނާ "ޕްރޮޖެކްޓެއް" ގެ އިންތިޒާރުގައި ނުތިބެ ރަށުފެންވަރުގައި ވެސް މިކަމަށް އެކަށޭނެ ހައްލެއް ހޯދަން މަސައްކަތް ފަށަންވެއްޖެއެވެ. މާލޭގެ އެއްވެސް ފިހާރައަކުން ނުލިބުނު "ނަރުދާ" ގެ އިންތިޒާރުގައި ތިބުމުގެ ބަދަލުގައި ސިމެންތި ފާރެއްނަމަވެސް ލައިގެން ކުނިކޮށީގެ އިންފާރުވަކިކުރަން އެބަ ޖެހެއެވެ. ރައްޔިތުންގެ ހޭލުންތެރިކަންވެސް އިތުރުކުރެވިދާނެއެވެ. ނަމަވެސް ފުރަތަމަ ބަލަންވީ ކުނިއުކާލާނެ ރަނގަޅު ކުނިގޮނޑެއް ހެދޭތޯއެވެ. އޭރަށް ރައްޔިތުންގެ ނަޒަރުވެސް އެދިމާލަށް މަޑުމަދުން ނަމަވެސް ބަދަލުވާނެއެވެ. ތޮއްޑޫއަށް ދިމާވެފައިވާ ކުނީގެ މައްސަލަވެސް ހައްލު ކުރެވިދާނެއެވެ.

ޖަޕާންގެ ނިކުލިއަރ އިންޑަސްޓްރީ. އޭޝިޔާ ސަރަޙައްދުގެ ޤައުމުތަކަށް ހުރި ބޮޑު ބިރެއް.

ޓެކްނޮލޮޖީގެ ދާއިރާގައި ޖަޕާނަކީ އެފަދަ ދެވަނައެއްނެއްވަރުގެ ޤައުމެކެވެ. މިދާއިރާއިން ޖަޕާން ހޯދާފައިވާ ކުރި އެރުންތަށް ބަލާލި ކޮންމެ ދިމާއަކުންވެސް ފެންނާނެއެވެ. ނަމަވެސް ކުރިއަރާފައިވާ އެހެން ޤައުމުތަކެކޭވެސް އެއްފަދައިން ޖަޕާނަށްވެސް ދިމާވެފައިވާ އެންމެ ބޮޑު މައްސަލައަކީ އެޤައުމަށް ބޭނުންވާ ވަރަށް ހަކަތަ ނެތުމުގެ މައްސަލައެވެ. ހަކަތަ އުފެއްދުމުގެ ގުދަރަތީ މުއްސަނދިކަން ލިބިފައިނެތުމުގެ ސަބަބުން ޖަޕާނަށް ވެސް ޖެހެނީ މިތަކެތި އެތެރެ ކުރާށެވެ. ނަމަވެސް ލިބިފައިވާ ޓެކްނޮލޮޖީގެ މުއްސަނދިކަމުގެ އެހީގައި 1954 ވަނަ އަހަރު ނިއުކުލިއާ ޕަވަރ ގެ މަސައްކަތަ ޖަޕާނުން ފެށިއެވެ. އެހެން ޤައުމުތަކަށް ބަރޯސާވުން ކުޑަކުރުމުގެ ގޮތުން ނިއުކުލޮއަރ ހަކަތައިގެ އިންޑަސްޓްރީ އިންތިހާއަށް ފުޅާކުރަން ޖަޕާނުން އަމާޒު ހިފިއެވެ. މިގޮތުން 2017 ވަނަ އަހަރު އަންނަންވާއިރަށް ޖަޕާންގެ ނިއުކުލިއަރ ހަކަތައިގެ މިންވަރު %41 އަށް އިތުރުކުރުމަށް އަދި މި ޢަދަރު 2030 ވަނަ އަހަރު އަންނަންވާއިރަށް %50 އިތުރު ކުރުމަކީ ޖަޕާނުގެ އަޒުމެކެވެ. ނިއުކުލިއަރ ހަކަތަ އަކީ ވަރަށްވެސް އިފެކްޓިވް ހަމަ އެހައިމެ ނުރައްކާތެރިވެސް ހަކަތައެކެވެ. އަދި މިނުރައްކާތެރިކަން ވަކިން އިތުރުވެގެންދަނީ ޖަޕާން އެޞަރަޙައްދަކަށް ނިސްބަތްވާ ޞަރަޙައްދަކީ ޢާންމުކޮށް ބިންހެލުމާއި ސުނާމީ އަންނަ ޞަރަޙައްދަކަށް ވާތީއެވެ. ތާރީޚުން ހެކިދޭގޮތުގައި މިފަދަ ނުރައްކާތެރި ޙާދިސާއެއެ ހިނގައިފައި އެބަ ހުއްޓެވެ. އަދި ނުއުކުލިއަރ ރޭޑިޔޭޝަންގެ ސަބަބުން ނުކުމެދާނެ އެތައް ސިއްޙީ މައްސަލަތަކެއްވެސް އެބަ ހުއްޓެވެ. ތިމާވެއްޓަށާއި އިޤްތިޞާދަށް ހީނުކުރާފަދަ ބޮޑެތި ބަދަލުތައް އައުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ.

ޕެސިފިކް ރިންގް އޮފް ފަޔަރ

ޖަޕާން ހިމެނޭ ޞަރަޙައްދަކީ ޒަމާނުއްސުރެން ބިންހެލުމާއި ސުނާމީގެ ހާއްޔެއްގެ ގޮތުގައި މައްޝުރުވެފައިވާ ޞަރަޙައްދެކެވެ. ޖޯގުރަފީ ގޮތުން ޖަޕާން އެ ޞަރަޙާއްދަކަށް ނިސްބަތްވާ "ޕެސިފިކް ރިންގް އޮފް ފަޔަރ" ހިމެނޭ ޞަރަޙައްދުގައި 452 އަލިފާން ފަރުބަދަ އެކުލެވިގެންވާކަމަށް މާހިރުން ވިދާޅުވާއިރު މީގެ ތެރެއިން %75 އަލިފާން ފަރުބަދަތަކަކީ އެކްޓިވް އަލިފާން ފަރުބަދަތަކެވެ. ހަމަ މިޔާއި އެކު ދުނިޔޭގެ ކަންކޮޅުތަކަށް އަންނަ ބިންހެލުންތަކުގެ 90 އިންސައްތަ ބިންހެލުން އަންނަނީވެސް މި ޞަރަޙައްދައްކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ. މީގެ އިތުރުން ޖަޕާނަކީ އެ ޤައުމަކަށް ޢާންމު ގޮތެއްގައި ސުނާމީގެ އަޞަރު ކުރާކަމުގެ ދިގު ތާރީޚެއް އޮތް ޤައުމެކެވެ. ބިންހެލުމާއި ސުނާމީގެ މާހިރެއްކަމުގައިވާ ބްރަޔަން ވިދާޅުވާގޮތުގައި ދުނިޔެ އަށް ކުރިމަތިވެފައިވާ ސުނާމީތަކުގެ ތެރެއިން 1.22 އިންސައްތަ ސުނާމީ އައިސްފައިވަނީ ޖަޕާން ހިމެނޭ ޞަރަޙަޢްދަށެވެ.

ފަހުގެ ތާރީޚެއްގައި ހިނގާފައިވާ ޙާދިސާތަކަށް ބަލާލާއިރު 2007 ވަނަ އަހަރު އައި ބިންހެލުމެއްގެ ސަބަބުން ޓޯކިޔޯގައި ހުންނަ ކަޝިވަޒަކީ ކަރިވާ ނިއުކުލިއަރ ޕަވަރ ޕުލާންޓަށް ދިމާވި ޙާދިސާއެވެ. މިޙާދިސާގެ ސަބަބުން އެ ޕަވަރ ޕްލާންޓު ހަލާކުވެ އކިވަރުގެ ގެއްލުންތައް ލިބުމުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ މި ޕަވަރ ޕްލާންޓް ބަންދުކުރަން ޖެހުމެވެ. މީގެ އިތުރުން 2011 ވަނަ އަހަރު ފުކްޝީމާ އަށް ދިމާވި ޙާދިސާ އަކީ ޗާނަބީލް ގައި ހިނގި ނިއުކުލިއަރ ޙާދިސާއަށް ފަހު ހިނގި މިފަދަ އެންމެ ބޮޑު އަދި އެންމެ ނުރައްކާތެރި ޙާދިސާއެވެ. މި ޙާދިސާގެ ސަބަބުން އެތައްބަޔަކު ނިއުކުލިއަރ ރޭޑިޔޭޝަން އަށް ހުށަހެޅުނެވެ. މި ޙާދިސާ ހިނގިގޮތަށް ބަލާއިރު އެންމެ ބޮޑަށް ފާހަގަ ކުރެވޭ ކަމަކީ އެދުވަހު އައި ބާރުގަދަ ބިންހެލުމުގެ ސަބަބުން އެ ނިއުކުލިއަރ ޕްލާންޓަށް އެއްވެސް އަޞަރެއްނުކުރާކަމެވެ. ނަމަވެސް މި ބިންހެލުމާއި ގުޅިގެން އުފެދުނު ސުނާމީގެ ސަބަބުން މުޅި ޕަވަރ ޕްލާންޓަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ކުރިމަތިވިއެވެ. މުޅި ޞަރަޙައްދަށް ނިއުކލިއަރ ރޭޑީއޭޝަން ލީކުކޮށްލިއެވެ. އިންޓަނޭޝަނަލް އެޓޮމިކް އެނާޖީ އެޖެންސީ )އައި.އޭ.އީ.އޭ ( އިން މިޙާދިސާ ދިރާސާކުރުމަށްފަހު ނެރުނު ރިޕޯޓްގައި ފާހަގަ ކޮށްފައިވާ ގޮތުން ފުކްޝީމާ ޕަވަރ ޕްލާންޓް ފަރުމާކުރެވިފައިވަނީ ބިންހެލުމާއި ސުނާމީއިންވެސް ރައްކާތެރިވެވޭނެ ގޮތަށްށެވެ. މިގޮތުން 7.5 މީޓަރ އުސްމިން ހުންނަ ސުނާމީގެ ރާޅުތަކުން ދިފާޢުވެވޭނެ ކުޅަދާނަކަން މި ޕަވަރ ޕްލާންޓަށް ލިބިގެންވެއެވެ. ނަމަވެސް އެދުވަހު ކުރިމަތިވި ސުނާމީގެ ރާޅުގެ އުސްމިނުގައި މިދެންނެވި އަދަދުގެ ދެގުނަ އުސްމިން ހުރިކަމަށްވެއެވެ. ޖުމްލަކޮށް އައި.އޭ.އީ.އޭ ގެ ރެޕޯޓްގައި ފާހަގަ ކޮށްފައިވަނީ މިފަދަ ހާދިސާތަކުން ދިފާޢު ވެވޭނެ ފުރިހަމަ ވަޞީލަތް ނެތްކަމެވެ. ހަމަ މިޔާއިއެކު މި ޞަރަހައްދުގައި މިފަދަ މަސައްކަތެއްކުރުމުގެ ނުރައްކާތެރިކަންވެސް ފާހަގަ ކޮށްފައިވެއެވެ. ބިންހެލުމާއި ސުނާމީގެ ތަޖުރިބާކާރުން ކަމުގައިވާ ސްޓެއިން އަދި ވީސެޝަން ފާހަގަ ކުރައްވާގޮތުގައި ބިންހެލުމާއި ސުނާމީ ޕްރެޑިކްޓް ކުރުމުގައި އަދި ސައިންސްވެރިންނަށް މާބޮޑު ކާމިޔާބު ތަކެއް ނުހޯދެއެވެ. އެހެންކަމުން މުސްތަޤުބަލް ގައިވެސް މިފަދަ ނުރައްކާތެރި ، ހިތާމަވެރި ހާދިސާއެއް ތަކުރާތު ވުމުގެ ފުރުޞަތުބޮޑެވެ. ކަން މިހެން ހުރި އިރު މި ޞަރަހައްދުގައި މިފަދަ ނުރައްކާތެރި މަސައްކަތެއް ކުރުމަކީ ވަރަށް ކަންބޮޑުވާން ޖެހޭ ކަމެކެވެ.

ފްކްޝީމާ ނިއުކުލިޔަރ ޕްލާންޓް.

އަޅުގަނޑުމެންނަށް ޚިޔާލައްވެސް ނުގެނެވޭފަދަ ބޮޑެތި، ނުރައްކާތެރި ސިއްހީ މައްސަލަތައް ނިއުކުލިއަރ ރޭޑިޔޭޝަންގެ ސަބަބުން އިންސާނުންގެ ސިއްޙަތައް ކުރިމަތިކުރުވާނެއެވެ. ޢިލްމީ މާހިރެއްކަމުގައިވާ ނެލްސަން ސިފަކުރައްވާގޮތުގައި ނިއުކުލިއަރ ރޭޑިޔޭޝަން އަކީ އެއިޑްސް ކަހަލަ ޝިފާއެއްނުވާ ވަބާއެކެވެ. ބަލިމަޑުކަމަކަށްވުރެން ބޮޑަށް ސިންޑުރޯމް އެއްގޮތަށް ސިފަކުރެވިފައިވާއިރު ނިއުކުލިއަރ ރޭޑިޔޭޝަންގެ ސަބަބުން ފެތުރޭ ބަލިތަކަކީ ވައިގެ ޒަރީއާއިން ފެތުރޭ ބަލިތަކެކެވެ. މީގެ އިތުރުން ނިއުކުލިއަރ ރޭޑިޔޭޝަންގެ އަޞަރު އެތައް ޖީލުތަކަކަށް ދެމިގެންދެއެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އެތައް ދަރިފަސްކޮޅަކަށް މިކަމުގެ އަޞަރު ކުރުވާނެއެވެ. 1986 ވަނަ އަހަރު ޗާނަބީލްގައި ހިނގާދިޔަ ނުރައްކާތެރި ނިއުކުލިއަރ ޙާދިސާ މިކަމުގެ ހެއްކަކަށް ފުދެއެވެ. އަދި އަދަށް ދާންދެންވެސް އެސަރަޙައްދުގައި ދިރިއުޅެމުންދާ މީހުންނަށް، ވަކިން ޚާއްޞަކޮށް ކުޑަކުދިން, ތައިރޮއިޑް ކެންސަރު، އުރަމަތީގެ ކެންސަރު، ޓިއުބާކްލޯސިސް، އުފަންވުމުގައި ކުދިން އައިބުވުން، ނޭވާލާ ނިޒާމަށް ޖެހޭ ތަފާތު ބަލި، ލޭދައުރުވުމުގެ ނިޒާމަށް ޖެހޭ ތަފާތު ބަލިތައްފަދަ ބަލިތަކާއި ކުރިމަތިވަމުންދާކަމީ ނިއުކުލިއަރ ރޭޑިޔޭޝަންގެ ނުރައްކާތެރިކަން ހާމަކޮށްދޭ އަލިގަދަ ހެއްކެކެވެ. މި ޙާދިސާ ދިރާސާކުރާ މާހިރެއްކަމުގައިވާ ނެލްސަން ލަފާކުރައްވާގޮތުގައި މިޙާދިސާ ހިނގިތާ 10 ވަރަކަށް އަހަރުގެ ތެރޭގައި ގާތްގަނޑަކަށް ލައްކަ އަކާއި ގާތްކުރާ ޢަދަދަކަށް މީހުން މަރުވެފައިވާނެއެވެ. އަދި މިޢަދަދު އެތައްގުނައަކަށް އިތުރުވުމަކީވެސް އެކަށީގެންވާކަމެއްކަމުގައިވެސް ނެލްސަން ލަފާކުރައްވައެވެ. މިސަރަޙައްދުގަ އާއި ކައިރި ޤައުމުތަކުގައި މިއަދުވެސް 5 މިލިޔަނެއްހައި މީހުން ސިއްޙަތައް ގެއްލުންވާ މިންވަރަށް ނިއުކުލިއަރ ރޭޑިޔޭޝަންއަށް ހުށައެޅިގެން ދިރިއުޅެމުންދެއެވެ. މީގެ ތެރޭގައި މިލިޔަނެއްހާ ކުޑަކުދިންވާކަން ޔަބްލޮކޯވް ފާހަގަކުރައްވައެވެ. ކަމާއިބެހޭ ބައިނަލްޢަޤުވަމީ އޭޖެންސީތަކުން ލަފާކުރާ ގޮތުގައި މިޙާދިސާގެ ސަބަބުން 2056 ވަނަ އަހަރު އަންނަންވާއިރު މި ޞަރަޙައްދުން އެކަނި ވެސް 2 ލައްކައާއި 3 ލައްކައާއި ދެމެދުގެ ޢަދަދަކަށް މީހުން މަރުވާނެއެވެ. އަދި ޔޫރަޕުން ގާތްގަނޑަކަށް ވިއްސަކަށް ހާސްމީހުން މަރުވާނެކަމަށް ލަފާކުރައްވައެވެ. މިފަދަ ނުރައްކާތެރި ޙާދިސާއެއްގެ ސަބަބުން އިންސާނުންނަށާއި ތިމާވެއްޓަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއް ފޯރާނެކަމީ އެއްވެސް ޝައްކެއް އޮތްކަމެއްނޫނެވެ.

ޗާނަބީލް ނިއުކުލިޔަރ ހާދިސާ.

ރޭޑިޔޭޝަން އަކީ ވަރަށް ފަސޭހަކަމާއި އެކު ވައިގެތެރެއަށް ފެތުރިގެންދާ އެއްޗެކެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ސީދާގޮތުންނާއި ނުސީދާގޮތުން ފޫޑް ޗެއިންއިންގެ ތެރޭގައި ދަޢުރު ވުމަކީ ވަރަށް ފަސޭހަކަމެކެވެ. ބައެއް ބާވަތުގެ ރޭޑިޔޯއެކްޓިވް އައިސަޓޯޕްސް އަކީ އޭގެ ހާލްފް ލައިފް ) އަސްލު ޢަދަދަގެ އެއްބަޔައް ވިރުން ( ގައި 30 އަހަރު ނުވަތަ އެޔައްވުރެންވެސް ގިނަ އަހަރު ހުންނަ ތަކެއްޗެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ރޭޑިޔޭޝަން ވަޔާއި، ބިމާއި، ފެނާ އެކުވުމުން ވަކި ކުރުމަކީ ވަރަށްވެސް އުނދަގު ކަމެކެވެ. އިންސާނުންނެކޭ އެއްފަދައިން ދިރޭ އެހެނިހެން އެއްޗިއްސައްވެސް ރޭޑިޔޭޝަންގެ އަޞަރުފޯރައެވެ. މިގޮތުން ފެނާއި، ވަޔާއި އަދި ބިމުގެ ޒަރީއްޔާއިން ގަސްގަހާ ގެއްސަށާއި ޖަނާވާރަށް ރޭޑިޔޭޝަންގެ އަޞަރު ކުރުވައެވެ. އިންސާނުންނެކޭ އެއްފަދައިން ގަސްގަހާގެއްސާއި ޖަނަވާރަށްވެސް ޖެނެޓިކް ޑިސްއޯޑަރ އެތަކެއް އަހަރުތަކެއްވަންދެން ކުރުވައެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އެތައް އަހަރެއްވަންދެން ބަޔޯޑައިވާސިޓީއަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެެއް ފޯރައި ގަސްގަހާއި ޖަނަވާރު ފަދަތަކެތި ނެތިދިއުމުގެ ބިރުވެސް އެބައޮތެވެ. މިފަދަ ކޮންމެ ގެއްލުމެއްގެ އަޞަރު އިންސާނުންނަށް ސީދާގޮތުންނާއި ނުސީދާގޮތުން ކުރާނެކަމީ އެއްވެސް ޝައްކެއް އޮތްކަމެއްނޫނެވެ.

ނިއުކުލިޔަރ ރޭޑިޔޭޝަންގެ އަޞަރު ގަސްގަހާ ގެއްސާއި ޖަނަވާރުންނަށް.

ޖަޕާނުގެ ޙާލަތައްބަލާއިރު މިފަދަ ޙާދިސާއެއް ކުރިމަތިވާއިރު ބިންހެލުމާއި ސުނާމީ، އެކު އެކީގައި އައުމަކީ ވަރަށްގާތްކަމެކެވެ. މިފަދަ ޙާދިސާއެއްގެ ސަބަބުން އެޤައުމެއްގެ ޢިޤްތިޞާދު ފުނޑުފުނޑުވުމަކީ ވަރަށްވެސް ކައިރިކަމެކެވެ. އެހެނީ މިފަދަ ޕަވަރ ޕްލާންޓެއް ބިނާކުރުކުރުމަށާއި ބެލެހެއްޓުމަށް އެތައް ބިލިޔަން ޑޮލަރެއް ޚަރަދުވާއިރު މިފަދަ ޙާދިސައެއްގެ ސަބަބުން ކުރިމަތިވާ ގެއްލުންފޫބެއްދުމަށް އޭގެ ދެގުނަ ޚަރަދު ކުރަންޖެހެއެވެ. މިސާލަކަށް ދަންނަވަނީނަމަ 900 މިލިޔަން ޑޮލަރުގެ ޗާނަބީލް ނިއުކުލިއަރ ޕަވާޕްލާންޓް ކުޑަކުޑަ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި ހަލާކުވެގެންދިޔަ އިރު އެކަމުން ދިމާވި ގެއްލުންތައް ފޫބެއްދުމަށް 2 ބިލިޔަނެއްހާ ޑޮލަރު ޚަރަދުވިކަމަށް މި ޙާދިސާ ދިރާސާ ކުރާ ފަރާތް ތަކުން ހާމަ ކުރެއެވެ. މިގޮތުން މި ޢަދަދު މިއަށް ވުރެންވެސް ބޮޑުވާނެ ކަމަށް ނެލްސަން ލަފާކުރަށްވައެވެ. ޖަޕާނުގެ އިކޮނޮމީގައި އިންޕޯޓް އެކްސްޕޯޓް ވެސް ބޮޑު ޙިއްސާއެއް އަދާކުރެއެވެ. މީގެ ތެރޭގައި ގިނަ ޢަދަދަކަށް ކާބޯތަކެއްޗާއި ކަނޑު މަސް ހިމެނެއެވެ. ނަމަވެސް ނިއުކުލިއަރ ރޭޑިޔޭޝަން އާއި އެކު ކާބޯތަކެއްޗާއި މަސްފަދަ ތަކެތި ތަޣައްޔަރުވުމުން މިފަދަ ތަކެތި ނައްތާލުން ނޫންގޮތެއް ނޯވެއެވެ. އަދި ބައެއްޤައުމުތަކުން ޖަޕާނަށް ކުރާ އިތުބާރުވެސް ކުޑަވާގޮތް ވެއެވެ. މީގެ ހެއްކަކީ 2011 ވަނަ އަހަރު ޖަޕާނަށް ކުރިމަތިވި ޙާދިސާއަށް ފަހު ދުނިޔޭގެ ވަރަށް ގިނަ ޤައުމުތަކުން ޖަޕާނުގެ އުފެއްދުންތައް ޚާއްޞަކޮށް ކާބޯތަކެތީގެ ބާވަތްތައް އެތެރެކުރުން ހުއްޓާލިއެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ޖަޕާނުގެ ދަނޑުވެރިކަމާއި މަސްވެރިކަމަށް ބޮޑެތި ގެއްލުންތަކެއްކުރުވިއެވެ. ޖަޕާނުގެ ޢިޤްތިޞާދު ފުންވަޅުގަނޑަކަށް ވައްޓާލިއެވެ. ބައެއް މާހިރުން ސިފަކުރައްވާ ގޮތުގައި ނިއުކުލިއަރ ޓެކްނޮލޮޖީއަކީ ފެއިލްވެފައިވާއެއްޗެކެވެ. ޢިޤްތިޞާދީގޮތުންނާއި ތިމާވެށީގެ ގޮތުން ބެލިޔަސްމެއެވެ. ނަމަވެސް މިކަމަށް ތާއީދުކުރާމީހުން މިކަމަށް ތާއީދު ކުރަނީ ތާރީޚް ހަނދާން ނައްތާލައިފައެވެ. ނޫންނަމަ ހަޤީގަތް ޤާބޫލުކުރަން ބޭނުން ނުވާތީއެވެ.

އެހެނިހެން ޤައުމުތަކެކޭވެސް އެއްފަދައިން ޖަޕާނަށްވެސް ދިމާވެފައިވާ މައްސަލައަކީ ބޭނުންވާވަރަށް ހަކަތަ ނުލިބުމުގެ މައްސަލައެވެ. ގުދުރަތީ ވަސީލަތްތައްމަދުވީމައެވެ. ނަމަވެސް ޖަޕާންފަދަ ޓެކްނޮލޮޖީގެ ރޮނގުން ކުރިއަރާފައިވާ ޤައުމަކަށް މިކަންކަމާއި ކުރިމަތިލެވިދާނެ ބައިވަރު މަގުތައް އެބަހުއްޓެވެ. ޖަޕާން ހިމެނޭ ސަރަޙައްދަކީ ޢާންމުކޮށް ބިންހެލުމާއި ސުނާމީ އަންނަ ސަރަޙައްދެއްކަމުން މި ސަރަޙައްދުގައި ނިއުކުލިއަރ ހަކަތަ އުފެއްދުމަކީ އެންމެ ބުއްދިވެރިގޮތެއްނޫނެވެ. ކަމުގެ ނުރައްކާތެރިކަމާއި ބިންހެލުމާއި ސުނާމީއިން ސަލާމަތްވެވޭނެ ގޮތެއްނެތީމައެވެ. ކުރިން ހިނގާފައިވާ ބޮޑެތި ނުރައްކާތެރި ނިއުކުލިއަރ ހާދިސާތަކުން އިބުރަތް ލިބިގަނެ ނިއުކުލިއަރ ހަކަތައަށްވުރެން ރައްކާތެރި އަދި ތިމާވެއްޓާއި ރަށްޓެހި ގޮތަކަށް ހަކަތަ އުފެއްދިދާނެއެވެ. ގުދުތަތީވަސީލަތްތައް ނެތަސް ޓެކްނޮލޮޖީގެ ޤާބިލްކަން ލިބިފައިވާތީއެވެ.

26 ޑިސެމްބަރ 2004

                                  އއ.ތޮއްޑޫ ބަނދަރު.

އެއީ ރަށުގެ އެހެން ކުދިންހެން ކިޔެވުމުގެ މާތް މަގުޞަދު ޙާޞިލް ކުރުމަށް މާލޭގައި ހުރެފައި ޗުއްޓީއަށް ރަށަށް ގޮސް ހުރި ދުވަސްކޮޅެކެވެ. އާދައިގެ މަތިން ހެނދުނު ސައި ބޮއިގެން ގޭގައި ކަމެއްނެތި ފޫހިވެފައި މަދިރި މަރާލަ މަރާލަ އިންދައި ކޮއްކޮ އަކު ފޮތް ބޮނޑި އެއް ހިފައިގެން އައިސް މޭޒްމަތީގައި ބަހައްޓާލަމުން ބުންޏެވެ. މި އައީ މަންމަ ބުނެގެން މި ފޮތްތަކުގައި ކަރުދާސް ލާންވެގެންނެވެ. ދުވަސް ވަރަކީ ބޮޑު ޗުއްޓީގެ ދުވަސް ވަރުކަމުން އާއަހަރަށް ތައްޔާރު ވުމަށް ،ސުކޫލް ކުދިން ތިބި ކޮންމެ ގެއެއްގައިހެން އެދުވަސް ވަރު އޮންނާނީ އެމަސައްކަތެވެ. ގޭތެރޭގެ ހިމޭން މާހައުލުގައި ކޮއްކޮ އާއި ދެމީހުން ފަހަރަކު ފޮތަކަށް ގަނޑުލައްވަމުން ދިޔައީމެވެ. ކުޑަކުއްޖެއްކަމުން ކޮއްކޮ އަކަށް ފޮތައް ގަނޑުލައްވާކަށް އޭރަކު އަދި ނޭންގެ އެވެ. ނަމަވެސް ޓޭޕް ކަފައި ދިނުންފަދަ ކަންތައްތައް ކޮއްދެމުންދިޔައެވެ.

ގޭތެރެއަށް ވެރިވެފައިވާ މި ހަމަ ހިމޭން މާހައުލު ބަދަލު ކޮށްލީ މާދުރުން އިވެމުން އައި ބާރު ރުއިމުގެ އަޑުފައްގަނޑުންނެވެ. ރޮމުން ރޮމުން ގޭތެރެއަށް ވަދެގެން އައީ އަޅުގަނޑުގެ މަންމައެވެ. އޭރުވެސް އަދި ވެގެން އުޅޭގޮތެއް ނޭންގެއެވެ. ބައްޕަ ވެސް މަންމަގެ ރުއިމުގެ އަޑަށް ގިފިލިފަރާތުގައި ކޮންމެވެސް މަސައްކަތެއްކުރަން އުޅެފައި ދުވަމުން ކަހަލަ ގޮތަކަށްއައެވެ. ރޮމުން ރޮމުން މަންމަ ކިޔައިދިންގޮތުގައި ކ.ދިއްފުށި އަޑިޔަށް ހިނގައްޖެއެވެ. އެތައްބައިވަރު ރަށެއްވެސް އަޑިއަށް ދަނީއެވެ. މީހުންތައް ކަނޑުވަނީއެވެ. މީހުންތައް އެބަ އަތިރިޔަށް އެއްވެއޭވެސްބުންޏެވެ. ވެފައިހުރި ހާސްކަމެއްގެ ބޮޑުކަމުން ބައްޕަވެސް ދުއްވައިގަތީ އަތިރިޔާދިމާއަށެވެ. އޭރުވެސް އަޅުގަނޑަކަށް މަންމަ އެ ދެއްކި ވާހަކަތަކެއް ޤަބޫލެއް ނުކުރެވެއެވެ. އެހެންކަމުން ޖީބުގައި އޮތް ފޯން ނަގައި މާލޭގައި ހުރި އަޅުގަނޑުގެ ބޭބެ އަކަށް ގުޅާލީމެވެ. އެކަހަލަ ކަމެއް ވާނަމަ މާލޭގައި ހުރިމީހަކަށް ބޮޑަށް ޚަބަރު ވާނެކަން ޔަޤީން ވާތީއެވެ. އެކޮޅުން ފޯން ނެގުމާއިއެކު ހާލު އެހުމަށް ފަހު، ނޫން ކަމަށް ހަދައިފައި އަޅުގަނޑު އެހީ ގަންނަންދިޔަ އެއްޗިހި ގަނެފިންހެއްޔެވެ. ނަމަވެސް އެކޮޅުން އައީ ޤަބޫލުނުކުރެވުނަސް ހަމަ އެއްކަލަ ޚަބަރުގެ ވަހަކައެވެ. ބޭބެ ބުނިގޮތުގައި މި އުޅެނީ މާލެ އަށް ބޮޑު ރާޅެއް އަރައިގެންނެވެ. އެތަންމިތާގައި ފެންބޮޑުވެގެންނެވެ. ފިހާރަތަކުގަޔާއި ގޭގޭގައެވެ. މުދާތަށް މަގުތަކުގައި ދުވަނީއެވެ. ގަޑީގެ ހާސް ކަމުން ބޭބެ ވެސް އެހިސާބަށް ބުނުމަށް ފަހު ފޯނު ކަނޑާލައިފިއެވެ. ދެންވެސް އިތުރަށް ޔަޤީން ކުރުމުގެ ގޮތުން ރާއްޖޭގެ އެކި ހިސާބުތަކުގައި ތިބި ރަހުމަތްތެރިންނަށް ގުޅާލެވޭތޯ މަސައްކަތްކޮއްލީމެވެ. ނަމަވެސް އޭގެން އެންމެ ނަމްބަރަކަށް ވެސް ގުޅޭގޮތެއްނުވިއެވެ. ކޮންމެ ނަމްބަރަކަށް ވެސް ގުޅާލުމުން ބުނަނީ އެއްވާހަކައެކެވެ. ތިޔަގުޅުއްވި ފޯން މިވަގުތުވަނީނިވާލައިފައެވެ.

                  ތޮއްޑޫ ބަނދަރު ސަރަޙައްދު.

މަންމަ ގެނައި ޚަބަރު ޔަޤީންވުމުން އަޅުގަނޑުވެސް ކޮއްކޮ ގެ އަށް ފޮނުވާލުމަށް ފަހު މިސްރާބު ޖެހީ އަތިރިޔާއިދިމާލަށެވެ. އަތިރިޔާއި ކައިރިޔަށް ދެވުނު ދެވުނު ހެން މީހުން ގިނަ ވާކަން ފާހަގަ ކުރެވެމުން ދިޔައެވެ. ވަކިން ޚާއްޞަކޮށް އަތިރިމަތީގައި ހަދާފައި ހުރި ހޮޅު އަށިތަކުގަޔާއި އެލުވާފައި ހުރި ޖޯލިތަކުގައެވެ. މޫދު ފެންނަ ހިސާބަށް އެންމެ ފަހުން އަޅުގަނޑަށް ވެސް ދެވިއްޖެއެވެ. ފެންނަމުން އެދަނީކީ ހަމަ ޔޤީނުންވެސް އާދައިގެ މަންޒަރެއްނޫނެވެ. މޫދުގެ ލޮނުގަނޑު ހަމަ ކެކި އަރަނީއެވެ. އާދަޔާ ހިލާފަށް ފަޅުތެރޭގައި އޮއި ވެސް ބާރުކަން އިނގެއެވެ. ލޮނުގަނޑު ކެކެމުން ބަނދަރު ފުރިގެން ދެންމެ ދެންމެ ބަންޑުން ވެދާ ހިސާބަށް އުފުލެއެވެ. ދެން އަނެއްކާވެސް ހިންދެން ފަށަނީއެވެ. ހިކެމުން ހިކެމުން ގޮސް ތޮށިމަތިން ހިކިދިޔައިގައި  ދުވަހަކު ނުފެންނަ ގާތަކަށް ދަންދެން ހިއްކާލައެވެ. މިގޮތަށް އެތައް އިރެއްވަންދެން ތަކުރާރުވަމުން ދިޔައެވެ. ބައެއް އޮޑިވެރިން އެމީހުންގެ އޮޑި އަށް އަރައިވެސް ތިއްބެވެ. ދޯންޏައް ގެއްލުމެއްލިބިދާނެތީއެވެ.

ދުވަސްވަރަކީ ހުޅުމާލެ ފެހިކުރުމުގެ ގޮތުން އަޅުގަނޑުމެން ރަށުން ރުއްނަގަމުން ދިޔަ ދުވަސް ވަރެވެ. ރަށުގައި ޒުވާނަކު ހުރިއްޔާ އުޅެނީ އެމަސައްކަތުގައެވެ. ރުކެއްހުރި މީހަކުވިއްޔާ އެ ރުކެއް ވިއްކާލެވެތޯއެވެ. އެއްވެފައިވާ މީހުންތަކުގެ ތެރޭގައި އަޅުގަނޑުމެން ފުރައިގެ ކުދި ބަޔަކު ވެސް ހީ ސަމާސަ ކުރަމުން ގެންދިޔައެވެ. ވަމުން މިދަނީ ކީއްކަމާއި ކަމުގެ ނުރައްކާތެރިކަމާއި ބިރުވެރިކަން އޭރު ނޭންގޭތީއެވެ. ސަމާސާ ކުރުމުގެ ގޮތުން އެތާގައި ހުރި ޒުވާނަކާއި ދިމާލަށް ލާނެއް އުމުރުގެ ސޮރަކު ބުނެލިއެވެ. އަދިވެސް ތަނެއްގައި ރުކެއްހުރިއްޔާ ދޭށެވެ. ރުއްނަގަން އުޅުނު ޒުވާނުންނަށް ވެސް ފަޅުތެރެއަށް ވަމުން ދިޔަގޮތް ފެނުނު ކަމަށްވެއެވެ. އެތާގައި އުޅުނު ޒުވާނަކު ކިޔައި ދިން ގޮތުގައި އެމީހުން ތެރޭގައި ހުރި ތަންކޮޅެއް ހަރު މީހަކު އަތިރިޔައް ނުކުމެލާފައި މި މަންޒަރު ފެނިގެން އައިސް ގޮވާލިއެވެ. އޭ! މީސްތަކުންނޭވެ. ﷲ ގެ މުޢްޖިޒާތް ދެކެންބޭނުން މީހަކު ހުރިއްޔާ އަވަހަށް އަތިރިޔައް ނުކުންނަންވީއެވެ. ކަނޑު އެހެރަގެން ހިކެނީއެވެ. ބައެއް ޒުވާނުން ވަރަށް ޖެހިލުންވެ ބިރުންވެސް އުޅުނުކަމަށްވެއެވެ. ކޮންމެ އަކަސް މިބާވަތުގެ ވާހަކަތައް އަޑު އަހަން އަތިރިމަތީގައި ހުރެފައި އޭރު އެވަމުންދިޔަ ގޮތްތައްވެސް މަޑުޖެހުލުމާއިއެކު ގެއަށް އަންނަން ހިނގައި ގަނެފީމެވެ.

ގެއަށް އައި އިރު ހެނދުނުގެ ޚަބަރު ފަށަނީއެވެ. މުޅި ޚަބަރުގައި ވެސް އެދުވަހުކީ މުޅިން ހެން އެއްވާހަކައެކެވެ. އާދެ ރާއްޖެ އަށް ސުނާމީ އެރި ވާހަކައެވެ. އޭރުވެސް އެއްވެސް މީހަކަށް އެއީ ކޯއްޗެއްކަމެއްނޭންގެއެވެ. އެންމެންވެސް ހީކޮއްގެންތިބީ އެއީ އަލަށް ވީ ކަމެއްކަމަށެވެ. އަދި އެ ރާޅަށް، އެވީ ކުޑަ ވަގުތުކޮޅުތެރޭގައި ސޯދުބެ ނަމެއްވެސް ދިނީކަމަށެވެ. ތެދެކެވެ. ރާއްޖޭގެ ތާރީޚުގައި ސުނާމީ އެ އެރީ ފުރަތަމަ ފަހަރައްށެވެ. ނަމަވެސް ދުނިޔޭގެ  ކަންކޮޅުތަކަށް ސުނާމީ އަކީ އާ އެއްޗަކަށް ނުވެއެވެ. އެހެންކަމުން މިބޮޑު ކާރިޘާވެގެންދިޔައީ މިފަދަ ކަންކަމަށް ރާއްޖެ ލޯހުޅުވާލަދިން ކަމަކަށެވެ. ސުނާމީގެ ބިރުވެރިކަމާއި ހިތިތަޖުރިބާ ހަމަ ކޮންމެ ދިވެއްސެއްގެ ހިތުގައިވެސް ބިންވަޅުނެގިފައިވާނެ ކަމީ ޝައްކެއްހުރިކަމެށްނޫނެވެ. ﷲގެ އިރާދަފުޅުން އެދުވަހު އަޅުގަނޑުގެ ރަށަށް އެބިރުވެރި ރާޅުގެ އަޞަރެއްނުކުރެއެވެ. އެކަހަލަ ކަމެއްމެދުވެރިވިނަމަ ވާނެގޮތް ހިތައްނުވެސް ގެނެވެއެވެ. މުޅި ރައްޔިތު ކަހަލަ ގޮތަކަށް އޮތީ އަތިރިމައްޗައް އެއްވެފައެވެ. ކުޑަކުދިންނާއި މުސްކުޅިންނާއި ގިނަ ޢަދަދަކަށް އަންހެނުންވެސް އެދުވަހު ތިބީ އަތިރިމައްޗައްނުކުމެއެވެ. ކަމުގެ ނުރައްކާތެރިކަން ނޭންގޭތީއެވެ. ރައްކާތެރިވާން ސަލާމަތް ހޯދަން ދުވަންވީ ވަގުތު އެންމެނަށް މިނުކުމެވުނީ ނުރައްކަލުގެ ކުރިމައްޗަށެވެ. ހަދާނެގޮތް ނޭންގޭތީއެވެ. ކަމުގެ މަޢުލޫމާތު ލިބިފައި ނެތީމައެވެ.

 ސުނާމީއާއި ބެހޭގޮތުން އަޅުގަނޑުމެންނަށް އިނގެނީ 

ކިހާވަރަކަށް؟؟؟؟

ސުނާމީ އެއް އުފެދެނީ ކިހިނެށް ކޮންގޮތަކަށްތޯއެވެ؟. ސުނާމީއާއި ބިންހެލުމާހުރީ ކޮންގުޅުމެއްތޯއެވެ.؟ ކޭތަހިފުމާ ސުނަމީ ނުވަތަ ބިންހެލުމާ އެއްވެސް ވަރަކަށް ގުޅުމެއްވޭތޯއެވެ؟ ސުނާމީއިން ރައްކާތެރިވުމަށް އެޅޭނީ ކޮންކޮން ފިޔަވަޅުތަކެއްތޯއެވެ؟

            .ދުނިޔޭގެ މަތީފަށަލަ ޕްލޭޓް ތަކަށް ބެހިފައިވާ ގޮތާއި ދަތުރުކުރާ މިސްރާބު  

އަހަރެމެން ދިރިއުޅެމުން މިދާބިމަކީ ތަފާތު އެތައް ފަށަލަތަކަކަށް ނުވަތަ ޕްލޭޓްތަކެއްގެ މައްޗަށް އުފެދިފައިވާއެއްޗެކެވެ. ދުނިޔޭގެ ވަށައިގެން މިފަށަލަތައް ތޮއްޓެއްހެން ލެވިފައިވާއިރު މި ޕްލެޓް ތަކަކީ އަބަދުވެސްެ ދައުރުވެ ދައުރުވެ ހުންނަފަށަލަތަކެކެވެ. ފެނުގެ މަތީގައި ބައެއްޒާތުގެ ތަކެތި އަޑިޔައްނުގޮސް ދަތުރުކުރާބީދައިންނެވެ. މިގޮތަށް ދެ ޕްލޭޓް އައިސް ޖެހޭތަނަށް ކިޔަނީ ބައުންޑަރީއެވެ. އެއްޕލޭޓް އަނެއްޕްލޭޓް އާ މިގޮތަށް ޖެހޭ ތަންތަނަށް އެ ދެޕްލޭޓް ދައުރުވާގޮތަށް ބަލައިގެން ނަންދީފައިހުރެއެވެ. މިގޮތުން ޑައިވާޖެންޓް ބައުންޑަރީ (ދެ ޕްލޭޓް ފޭއަށް ދައަރުވުމަށް)، ކޮންވާޖެންޓް ބައުންޑަރީ ( ދެ ޕްލޭޓް އެއް ޕްލޭޓް އަނެއް ޕްލޭޓް އާ ކައިރިޔަށް ދައުރުވުމަށް)، ސަބްޑަކްޝަން ޒޯން (އެއް ޕްލޭޓް މަށްޗަށް އަނެއްޕްލޭޓް އަރައި ފައްތަރުވުމަށް)، ޓްރާންސްފޯމް (ދެޕްލޭޓް ހުރަހަށް ވާގޮތަށް އެއްޕލޭޓް އަނެއްޕްލޭޓް އާ ހޮރިޒަންޓަލްކޮށް ދައުރުވުމަށް) ހިމެނެއެވެ. ސުނާމީ އެއް އުފެދޭނެކަން ދެނެގަތުމުގައި މި ދެއްނެވުނު ބައުންޑަރީތަކުގެ ހިއްސާވެސް ބޮޑެވެ.

                                          .ތަފާރުވައްތަރުގެ ބައުންޑަރީ

ސުނާމީ އަކީ ކަނޑުގެ އަޑިޔައް އަންނަ ލޮޅުމެއްގެ ސަބަބުން އުފިދިގެން އަންނަ ބައިވަރު ރާޅުތަކަކަށް ކިޔާނަމެކެވެ. މިގޮތުން ބިންހެލުމެއް، ބިންގަނޑު ކަނޑައިގެންދާ ދިއުމުން ނުވަތަ މަތިން ވެއްޓޭ ބޮޑެތިގިނި ހިލަ ކަހަލަ އެއްޗިހީގެ ސަބަބުން ވެސް މިފަދަ ރާޅުތައް އުފެދޭގޮތްވެއެވެ. އަދި މިގޮތަށް އުފެދޭ ރާޅުތަށް މާކަނޑުގައި ގާތް ގަނޑަކަށް ގަޑިއަކު 100 މޭލް ބާރުމިނުގައި ދަތުރުކުރެއެވެ. މިފަދަ ރާޅެއް ގޮނޑުދޮށްތަކާއި ހަމައަށް އަންނަ އިރު 100 ވަރަކަށް ފޫޓަށް ރާޅު އުސްވުމަކީ ވެސް އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ. އެހެނީ ފުން ތަންތާގަ ރާޅުގެ ދުވެލި ބާރުވެފައި ދެރާޅު ދޭތެރޭގެ ދުރުމިން ބޮޑުވަނެވެ. އަދި ތިލަ ހިސާބަށް އަންނައިރު ރާޅުގެ ދުވެލީ ވަރަށް ބޮދުތަން މަޑުވެފައި ރާޅުގެ އުސްމިން އިތުރުވާނެތީއެވެ. ކަނޑުމަތީގައި ދުއްވާ އުޅަނދުތަކަށް ސުނާމީގެ ރާޅު ދެނެ ނުގަނެވޭ ސަބަބަކީ މިއެވެ.

                               .ސުނާމީގެ ސްޕީޑް ބަދަލުވަމުންދާގޮތް

ތާރީޙު ހެކިދޭ ގޮތުގައި އާންމުގޮތެއްގައި ސުނާމީ އުފެދިފައި ހުރީ ބޮޑެތި ބިންހެލުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. އެހެންނަމަވެސް ކޮންމެ ބިންހެލުމަކުން ސުނާމީ އެއްނޫފެދޭނެއެވެ. މިފަދަ ހެލުމެއް ދިމާވާން މެދުވެރި ވާ ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި އަލިފާން ފަރުބަދައެއްގޮވުން، ބިންގަނޑުކަނޑައިގެންދިއުން ހިމެނެއެވެ. ފާހަގަ ކުރެވޭ އަނެއްކަމަކީ އަންމުގޮތެއްގައި ގިނަ ބިންހެލުންތައް އަސްފައިވަނީ ފައުލްޓް ޒޯން ހިމެނޭ ޕްލޭޓް ބައުންޑަރީ ތަކަށް ކަމެވެ. މިގޮތުން ބިންހެލުމެއްގެ ސަބަބުން ސުނާމީ އެއް އުފެދޭނީ އެ ބިންހެލުމުގައި ވަރަށްގިނަ ޝަރުތުތަކެއް އެކުލެވިގެންނެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަކަށް އެ ބިންހެލުމަކީ ކަނޑުގެ އަޑިޔަށް ވަކި ފުންމިނެއްގައި ވަކި ބާރުމިނެއްގައި އައި ބިންހެލުމަކަށް ވާންޖެހެއެވެ. މީގެ އިތުރުންވެސް ޕްލޭޓް ބައުންޑަރީގެ ސިފަތަކާ، ކަނޑުގެ އަޑިޔަށް ދޫކޮށްލާ ހަކަތައާއި ބިންގަނޑު ކަނޑައިގެންދާގޮތް ވެސް ސުނާމީއެއް އުފެދުމުގައި ވަރަށްބޮޑު ދައުރެށް ކުޅެއެވެ. ފާހަގަ ކޮށްލެވެ އަނެއްކަމަކީ ބާރުގަދަ ބޮޑެތި ސުނާމީތައް  އުފެދިފައި ވަނީ ސަބްޑަކްޝަން ޒޯންތަކަށް އައިސްފައިވާ ބާރުގަދަ ބިންހެލުންތަކުގެ ސަބަބުންކަމެވެ.

ސުނާމީގެ ރާޅުތަކަކީ އާންމުކޮށް މި ފެންނަ ރާޅުތަކާއި ވަރަށް ވެސް ތަފާތު އެއްޗެކެވެ. އާދައިގެ ރާޅުހެން ސުނާމީގެ ރާޅުތައް ގޮނޑުދޮށަށް ބިންދައެއްނުލާނެއެވެ. ސުނަމީގެ ރާޅު އަންނަކަން ދެނެގަނެވޭނެ އަލާމާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ސުނާމީގެ ރާޅު އަރަން ކައިރިވުމުން ފަޅުތެރެ ވަރަށް ބޮޑަށް ހިއްކާލާނެއެވެ. އާންމުކޮށް ދިޔަވަރު ހިކޭ ވަރަށް ވުރެންވެސް ބޮޑަށް ފަޅުތެރެ ހިކިގެންދާނެއެވެ. ދުވަހަކު ނުފެންނަ ގާތަކަށް ދަންދެން ފަޅު ހިކިގެންދިއުމަކީ ސުނާމީގެ ރާޅުން ސަލާމަތް ވުމަށް ދުއްވައިގަންނަން ދެވޭ އެންމެ ފަހުގެ އިންޒާރެވެ. މިހަލަތައް ދިއުމުން އަޅައި އިތިކޮށް ދުއްވައިގަންނަންވީއެވެ. އެހެނީ މިހާރުވެސް އެއޮތީ މާލަސްވެފައެވެ. އެންމެ އާދައިގެ ކުޑަކުޑަ ސުނާމީ އެއްގައި ވެސް ނުހަނު ބާރުގަދަ އޮއި ހުންނާނެއެވެ. މިގޮތުން އެ އޮއިގައި މީހަކަށް ކޮޅަށް ނުހުރެވެ ވަރަށް ބާރުހުންނާނެއެވެ. އަދި ސުނާމީގެ ރާޅަކީ އެންމެ ރާޅެއްނޫނެވެ. ބައެއް ޙާލަތްތަކުގައި އެތައްގަޑި އިރުތަކެއްވަންދެންވެސް ސުނާމީގެ ރާޅުތަކުގެ އަޞަރު ދެމިހުރެދާނެއެވެ.

ދެން އުފެދޭ އަނެއްސުވާލަކީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ރާއްޖެ އަށް ބިންހެލުމެއް އަތުވެދާނެހެއްޔެވެ؟ ނޫނީ ސުނާމީ އެއްގެ އަޞަރު ދެންވެސް ފޯރަފާނެ ހެއްޔެވެ؟ ގުދުރަތީގޮތުން ރާއްޖެ އުފެދިފައި ވަނީ ޕްލޭޓެއްގެ ގާތްގަނޑަކަށް މެދުގަ ކަހަލަގޮތަކަށެވެ. މާނަ އަކީ ސީދާ ރާއްޖެ އަށް ބާރުގަދަ ބިންހެލުމެއް އައުމަކީ ވަރަށް ނާދިރުކަމެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް ނާންނާނެއެކޭ  އަޅުގަނޑު ނުދަންނަވާނަމެވެ. ދެން އޮތީ ސުނާމީ އެވެ. އަޅުގަނޑު މެންގެ ރާއްޖޭގެ އުތުރުން އިންޑޮނީޝިޔާގެ ސުމަޓްރާ ކައިރީގަވާ ކޮންވާޖަންޓް ބައުންޑަރީ އަކީ ޢަންމުކޮށް ސުނާމީ ބިންހެލުން ގިނައިން އަންނަ ސަރަޙައްދެކެވެ. އަދި މިދެންނެވި ސަރަޙައްދަށް ވަރަށް ޢަންމުކޮށް ލޯކަލް ސުނާމީގެ (މި ފަދަ ސުނާީގެ އަޞަރު ޢަންމު ކޮށް ކުރާނީ ބިންހެލުން އައި ޞަރަޙައްދުގެ 100ކމ ރޭޑިޔަސް އަކަށެވެ.) އަޞަރު ކުރެއެވެ. ނަމަވެސް އަހަރެމެންގެ ރާއްޖެ އަށް އަޞަރު ކުރާނީ އޯޝަން ވައިޑް ކޮށް އުފެދޭ ބޮޑެތި ސުނާމީންކަން ފާހަގަ ކުރަމެވެ.

    .އިންޑޮނީޝިޔާގެ ސުމަޓްރާކައިރީގައިވާ ކޮންވާޖަންޓް ބައުންޑަރީ. އާންމުކޮށް ބިންހެލުން އަންނަ ޞަރަޙްދެއް

ދެން އޮތީ ކޭތަ އާއި ސުނާމީ ގުޅުމެއްވޭތޯއޭ ކުރެވޭ ސުވާލެވެ. ކޭތަ ހިފުމަކީ ޕްލެނެޓް ތައް ދައުރުވާ ދައުރު ވުމުގައި ދިމާވާ ހާލަތަކުން އެއްޕްލެނެޓް ގެ ހިޔަނި އަނެއްޕްލެނެޓަށް އެޅުމެވެ. މިގޮތުން ހަނދުކޭތަ(ދުނިޔޭގެ ހިޔަނި ހަނދަށް އެޅުމުން) އާއި އިރުކޭތަ(ހަނދުގެ ހިޔަނި އިރަށް އެޅުމުން) ހިފައެވެ. އިރާއި ހަނދުގެ ދަމާބާރު (ގުރެވިޓޭޝަނަލް ޕުލް) ދުނިޔެއަށް ކުރާކަމީ އަހަރެމެން އެންމެން ދަންނަ ހަޤީގަތެކެވެ. އަދި މި ދަމާބާރު އެންމެ ގަދައީ އިރުކޭތަ ހިފާއިރުގައެވެ. އެހެންނަމަވެސް މިގޮތަށް އިރަށް ނުވަތަ ހަނދަށް ދަމާބާރަކީ އޭގެ ސަބަބުން ދުނިޔޭގެ ޕްލޭޓް ތަކަށް އެކަމުގެ އަޞަރު ފޯރުު ކުރެވޭވަރުގެ ބާރެއްނޫނެވެ. ސައިންސްވެރިންް ވިދާޅުވާޅުވާގޮތުގައި ބިންހެލުމާއި ސުނަމީ އަކީ އޭގެ ޒާތުގައި ކޭތަހިފުމާއި އެއެވެސް ގުޅުމުއްހުރި ދެކަމެއްނޫނެވެ. އަދި ކޭތަ ހިފާދުވަހަކު ބިންހެލުމެއް ނުވަތަ ސުނާމީ އެއް އުފެދުމާކީ އިއްތިފާގަކަށްނޫނީ ނުވާނެއެވެ. ތާރީޚަށް ބަލާއިރު ކޭތަހިފާދުވަސްދުވަހު ބިންހެލުމެއްގެ އަސަރު ފާހަގަ ކުރެވިފައި ވަނީ ވަރަށް މަދު ފަހަރަކުއެވެ. އަދި އެ ފަހަރު ތަކުގަވެސް އެ ބިން ހެލުން އައިސްފައި ވަނީ ކޭތަ ނުވެސް ފެންނަ ސަރަހައްދަކަށްކަން ފާހަގަ ކުރެވިފައިވެއެވެ.

ބިންހެލުން ޕްރިޑިކްޓް (ބިންހެލުން އަންނާނެކަން ދެނެގަތުން) ކުރުމުގައި އަދި ސައިންސްވެރިންނަށް މާކަބޮޑު ކަމިޔާބެއް ނުހޯދުނުކަމުގައި ވިޔަސް ސުނާމީ ޕްރިޑިކްޓް ކުރުމުގައި ސައިންސްވެރިން ވަނީ ކާމިޔަބު ތަކެއް ހޯދާފައެވެ. މިގޮތުން އެ ބިންހެލުމުގެ ޕެރަމީޓާސް (މިސާލަކަށް ބިންހެލުމުގެ ފުންމިން، މެގްނިޓިއުޑް) ގެ އެހީގައި ސުނާމީ ޕްރިޑިކްޓް ކުރެވެއެވެ. އެންމެ ފަހުގެ ކޮމްޕިއުޓަރ ޓެކްނޮލޮޖީ (ސިސްމޯމީޓާސް)، ޓައިޑް ގޭޖް، ޕްރެޝަރ ސެންސާސް އަދި ސެޓްލައިޓް މުޢާމަލާތުގެ އެހީގައި ސުނާމީ އެއް އުފެދިއްޖެ ކަމާއި އެ ސުނަމީ އެއް އެކި ހިސާބުތަކަށް ފޯރާނެ ގަޑި ދެނެގަތުމަކީ މިހާރު ސައިންސްވެރިން ހޯދާފައިވަ ކާމިޔަބީތަކެވެ. ފުންހިސާބުތަކަށް އަންނަ ކުދި ކުދި ބިންހެލުންތަކުގެ ސަބަބުން ސުނާމީއެއް އުފެދުމަކީ ވަރަށްވެސް ނާދިރުކަމެކެވެ. ނަމަވެސް ބޮޑު (ރިކްޓަރ މިންގަނޑުން 7 އިނަ މަތި)  ބިންހެލުމަކަށް ފަހު ސުނާމީގެ އިންޒާރު ކަމާބެހޭފަރާތްތަކުން ދޭތޯ އެކަމަށް ތައްޔާރުވެ ތިބުމަކީ ބުއްދިވެރިގޮތެކެވެ. 26 ޑިސެމްބަރު 2004 ވަނައަހަރު ކުރިމަތިވި ސުނާމީ އުފެދުނު ބިންހެލުމުގެ ބާރުމިނަކީ ރިކްޓަރ މިންގަނޑުން 9.0 އަދި ބިން ހެލުން އައިސްފައި ވަނީ ކަނޑުގެ އަޑިން ގައިގަނޑަކަށް 30ކމ އަޑިޔަށްކަން ފާހަގަކުރެވެއެވެ.

އަހަރެމެންގެ ރާއްޖެ އުފެދިފައިވާގޮތުން ސުނާމީގެ ރާޅުތަކުން ރައްކާތެރިވުމަށް މާގިނަ ފިޔަވަޅުތަކެއް އެޅޭކަށް ނޯވެއެވެ. އުސް ސަރަހައްދު ތަކެއް ނެތަސް ގަސް ނުވަތަ ރުއްފަދަ ތަކެތިން ރައްކާތެރިކަން ހޯދިދާނެއެވެ. ހަމަ އެހެންމެ އުސް އިމާރާތްތަކުން ވެސް ރައްކާތެރިކަން ހޯދިދާނެއެވެ. ހަމަ މިޔާއިއެކު މޫދާ ވީހާވެސް ދުރު ހިސާބުތަކަށް ގޮސް ރައްކާތެރިކަން ހޯދިދާނެއެވެ. ސުނާމީގެ އިންޒާރު މުޅިން ކެންސަލް ކުރަންދެން ރައްކާތެރި ހިސާބުތަކުގައި ތިބުމަކީ ވަރަށް މިހިންމު ކަމެކެވެ. އެހެނީ ސުނާމީ ގެ ރާޅަކީ އެންމެ ރާޅެއްކަމުގައި ނުވެދާނެއެވެ. އަދި ދެރާޅު ދޭތެރޭގައި އެތައްވަގުތެއްވެސް ވެދާނެެއެވެ. ހަމަ އެހެންމެ ސުނާމީގެ ޙާލަތުގައި މާކަނޑުގައި ތިބި ފަރާތްތަކަށް އެންމެ ރައްކާތެރިގޮތަކީ ރަށަށް ނައިސް ކަނޑުގައި މަޑުކުރުމެވެ.

ނޯޓް: މިފަދަ މަޢުލޫމާތަކީ ވަކި އުމުރުފުރައެއްނެތި ކޮންމެ މީހަކަށް ވެސް އިނގެންޖެހޭ މަޢުލޫމާތެވެ. ކިތަންމެ ކުޑަކުއްޖަކަށް ވެސް އޭނަ އަށް ލިބި ހުރި މަޢުލޫމާތެއްގެ އެހީގައި ފުރާނައެއް ސަލާމަތް ކުރެވިދާނެއެވެ.